پوستر اصلی کلیک کنید

زنبور تریکوگراما   حشره ریز  و  ظریفی است که  حدود یک میلیمتر طول داشته و متعلق به خانواده ای از زنبورها   تحت   نام  Trichogrammatidae  می باشد .  این خانواده  از  زنبور ها  به طور کلی  پارازیتوئید ( انگل ) تخم بویژه  پروانه ها  می باشند که  تعدادی  از  این پروانه ها جزء آفات مهم  و  اصلی محصولات کشاورزی هستند و هر ساله کشاورزان و باغداران را وادار به مبارزه بر علیه آنها می نمایند .  این زنبورها به واسطه پنجه پای  سه بندی  به راحتی  قابل تشخیص بوده و  به واسطه  اینکه  تخمهای انگلی شده ( پارازیت شده  ) توسط این زنبور ها پس  از چند روز سیاهرنگ می شوند ،  در شرایط صحرایی براحتی قابل تشخیص و جمع آوری می باشند .   

این زنبورها بسته  به حجم  تخم  میزبان  از یک تا چند عدد تخم داخل میزبان قرار می دهند و این تخمها حدودا پس از 24 ساعت تفریخ شده و لاروهای  زنبور  از محتویات   تخم میزبان تغذیه نموده و پس از چند روز سیاهرنگ می شوند ، در شرایط صحرایی براحتی قابل تشخیص و جمع آوری می باشنددر حال حاظر از این زنبورها به طور گسترده در  مناطق شمالی  کشور در مبارزه  با  کرم ساقه خوار برنج ، آفت کلیدی محصول برنج ، استفاده می شود . از آفات دیگری که در سطح کشور از این زنبور ها  در جهت  کنترل آنها در سطوح  نسبتا  محدود تری  استفاده می شود ،  می توان  به کرم قوزه پنبه ، کرم ساقه خوار اروپایی ذرت ، کرم گلوگاه انار و کرم سیب اشاره نمود .  نکته  مهم در  کاربرد زنبورها این است که انها به شرایط نامساعد محیط در هنگام رهاسازی ( همانند بارندگی و دماهای بالا )  و سمپاشی و یا بادبردگی سم از مزارع مجاور بسیار حساس بوده و  در چنین شرایطی از بین رفته و نمی توان از رهاسازی انتظار موفقیت داشت

با توجه به اینکه   میزبان های زنبور پارازیتوئید تریکگراما(پروانه های آرد و دانه های غلات)  از  عوامل مهم تولید این زنبور در اجرای برنامه های کنترل بیولوژیک آفات توسط زنبور تریکوگراما می باشد مشخص کردن میزبان مناسب اهمیت ویژه ای دارد.

در این تحقیق در آزمایشگاه پروانه آرد روی آرد گندم و پروانه Sitotroga cerealella روی واریته های مختلف گندم و جو پرورش می یابند و با   آزمایش فاکتوریل  در طرح پایه بلوک  های کامل تصادفی فاکتور A در دو سطح (پروانه آرد و پروانه دانه غلات)و فاکتور B در 6 سطح (واریته های گندم، جو و نیز آرد)با 5 تکرار از نظر فراهم کردن زمنه مناسب برای تولید تخم، لارو، شفیره  و حشره کامل مورد مقایسه قرار می گیرند. پس از گروه بندی میانگین  تیمارهای  مرکب با  آزمون چند دامنه   دانکن از بین میزبان ها و  غذاهای  مناسب پروانه ها، 2  میزبان  برتر  با غذاهای مناسب انتخاب می شوند  و پروانه های  مزبور مجدداً  در   روی آنها پرورش می یابند و  با 25 تکرار میانگین های تخم،  لارو، شفیره  و حشره کامل با آزمون T-استودنت مورد مقایسه قرار می گیرند.  جهت بررسی  فعالیت  زنبور تریکوگراما در روی تخم های تولید شده  در  روی دو میزبان مناسب، تخم های تولید شده  بوسیله این میزبانها در اختیار زنبورهای تریکوگراما قرار می گیرند و زنبورهای پارازیتوئید به تفکیک تخم ها را پارازیته می کنند.

از نظر درصد پارازیتسم تخم ها، میانگین درصد پارازیتسم آنها پس از تبدیل و تغییر شکل داده ها با آزمون T-استودنت با یکدیگر مقایسه می گردند این عمل برای 5  نسل متوالی زنبور پارازیتوئید ادامه می یابد و در نهایت گونه میزبان و نوع غذایی که امکان تولید زنبور  تریکوگراما با درصد پارازیتسیم بیشتر و فعالیت و تحرک زیادتر را فراهم می سازد مشخص می شود.

فعالیت زنبور تریکوگراما از نظر میزان تحرک و درصد پارازیتسیم در شرایط گلخانه ای نیز بررسی می گردد.

زنبور پارازیتوئید و مبارزه بیولوژیک علیه آفات گیاهی

جمعیت انسان در کره زمین رو به افزایش است. بشر برای تامین نیازهای خود ، و ایجاد مزارع گسترده تر و بهره برداری بیشتر،اکوسیستم های طبیعی را بر هم زده و موجب تخریب جنگلها ،نابودی خاک،گیاهان خودرو و حیات وحش شده است.ممکن است در کوتاه مدت ، روشهای بهره برداری متکی بر تکنولوژی ماشینی ومواد شیمیایی مصنوئی ،پر بازده باشد اما پایدار نبوده و باعث آلودگی محیط خواهد شد.در آغاز قرن بیست و یکم ،تولید بیشتر و در عین حال حفظ محیط زیست موضوعاتی است که تعادل آنها مورد توجه انسان قرار گرفته است.در این راستا مبارزه بیولوژیکی میتواند راهکار مناسبی باشد.

در بین مجموعه غنی حشرات حشره خوار،سهم زنبور های پارازیتوئید تریکوگراما، شکارچی کریزوپا chrysopa کفشدوزکها coccenelidae از نظر کارائی تکنولوژی تولید انبوه و وسعت کاربرد در مقام اول قرار دارد.پرورش و رها سازی زنبور تریکوگراما نزدیک به صد سال است که در دنیا ،ذهن حشره شناسیان ،کشاورزان و باغداران و شرکتهای خصوصی را به خود مشغول کرده است.زنبور پارازیتوئید جنس،trichogramma از خانواده trichogrammatidae و بالاخانواده chalcidoidaeمهمترین عامل کنترل کننده آفات حشرات به خصوص پروانه ها به شمار میرود. نسلهای زیاد ،چند میزبانه بودن،سازگاری در اقلیمهای مختلف و قابلیت پرورش روی میزبانهای واسطه از ویژگیهای این حشره مفید هستند. اهمیت زنبور تریکوگراما در مبارزه بیولوژیک باعث توجه زیاد به این حشره نیز گردیده است و تا کنون 145گونه از این حنس در دنیا شناسایی شده است.هیچ پناهگاهی عاری از یخ وجود نداشته که تریکوگراما در آنجا فعال نباشد ، از شمالیترین کمربند قطب شمال از ارتفاع 3000متری و تا گرمترین صحراها تریکوگراما جمع آوری شده است.تاریخچه استفاده از تریکوگراما برای کنترل آفات به گذشته دور بر میگردد،از سال 1926که flanders سیستم تولید انبوه تریکوگراما را روی تخم غلات (sitotrogacerealella)مورد استفاده قرار داد.

کاربرد تریکوگراما در خیلی از کشورها مورد توجه قرار گرفت.در 25 سال گذشته کاربرد وسیعی از این پارازیتوئید علیه کنترل آفات در بیش از 30 کشور جهان انجام گرفته است(Li,1994) سالانه حدود 32میلیون هکتار از زمین های کشاورزی و جنگلی تحت پوشش کنترل بیولوژیک آفات توسط تریکوگراما قرار دارد.

کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق با27/6 میلیون هکتار رهاسازی سالانه تریکوگراما مقام نخست را در دنیا دارا میباشند. چین با 2/1 میلیون هکتار ،مکزیک با 2 میلیون هکتار رهاسازی سالانه تریکوگراما در مکان های بعدی قرار دارند.به دلیل پرورش انبوه آسان و حمله به تعداد زیادی از آفات مهم امروزه در سراسر دنیا گونه های مختلف تریکوگراما به طور گسترده برای مبارزه با آفات مهمی چون ساقه خوار نیشکر و ذرت،کرم سیب،کرو قوزه پنبه،جوانه خوتر صنوبر و... استفاده میشود. به طوری که تولید و کاربرد زنبور تریکوگراما در شوروی سابق باعث افزایش محصول 200-170 کیلوگرم گندم زمستانه،230-180 کیلوگرم ذرت ،3000-2500 کیلوگرم چغندر قند و3000-2000 کیلوگرم کلم در هر هکتار شده است.

تا کنون 2 گونه تریکوگراما برای استفاده در مزارع و باغات به تولید انبوه رسیده است که در میان آنها گونه های :

trichogramma evanescens , T.dendrolimi , T. ostrinia ,

T. pretrinia , T. chilonis (T.confusum) & T. maidis

(T. brassicae)

در سطح وسیع برای کنترل آفات درجه اول محصولات زراعی و باغی جنگلی استفاده میشود.

گونه T.brassica بیشترین گسترش را در نقاط مختلف کشور ما داشته است و اغلب در انسکتاریومهای دولتی و خصوصی پرورش داده می شود.در کشور ما در سال های اخیر تولید و رها سازی زنبور تریکوگراما در مزارع برنج،پنبه،ذرت،باغهای میوه انار و سیب برای کنترل آفات مهمی چون کرم سافه خوار برنج ، کرم قوزه پنبه، کرم ساقه خوار ذرت، کرم گلوه گاه انار و سیب ،گسترش قابل توجه داشته است

شکل شناسی و زیست شناسی زنبور تریکو گراما

زنبور تریکو گراما ، حشره کوچکی است که اندازه آن حدود 3 تا 4 میلی متر و به رنگ زرد خرمایی و مایل به سیاه می باشد. جزئیات شکل ظاهری زنبور به راحتی با چشم غیر مسلح دیده نمی شود .

زنبور تریکو گراما با ایجاد سوراخ در پوسته تخم آفت در داخل آن یک تا دو عدد تخم ، قرار می دهد . بعد از 8 تا 12 روز ( در دمای 25 تا 28 درجه سانتی گراد ) زنبور از داخل تخم ، خارج می شود . هر زنبور ماده در حدود 40 تا 70 عدد تخم میزبان را پارازیت می کند . زنبور تریکو گراما برای یافتن تخم میزبان در مزرعه ، پرواز کوتاهی انجام می دهد . دامنه پرواز آنها در حدود 5 تا 50 متر است .

در طبیعت هنگامی که درجه حرارت کاهش می یابد ، زنبورها در قسمتی از گیاه که در آفتاب قرار دارد ، فعالیت می کنند و بالعکس در صورت افزایش درجه حرارت محیط ، اکثرا"  زنبورها به پشت برگ رفته و در سایه تخمریزی می کنند .

باید توجه داشت که : 

 تکثیر انبوه زنبور های تریکوگراما

 در تولید  انبوه زنبورهای تریکو گراما در انسکتاریوم از تخم حشره میزبان به نام بید غلات ( سیتوترو گا  ) و بید آرد ( افیستا ) در آزمایشگاه استفاده می شود . برای تکثیر زنبورهای تریکوگراما در ماه های تابستان و پاییز از کانون های طبیعی ، زنبورهای بومی جمع آوری می شوند . بدین طریق که زنبورهای بومی روی تخم میزبان اصلی و یا تخم میزبان واسط که به عنوان تله در کانون های طبیعی زنبور جایگذاری شده اند ، تخمریزی می کنند . سپس تخم پارازیت شده برای طی مراحل رشد و خروج زنبور به انسکتاریوم منتقل می شود . این زنبورها در پاییز و زمستان به صورت محدود تکثیر می شوند. در ا بتدای فصل بهار تولید انبوه شروع می شود و تا پایان سال زراعی ادامه دارد. مناسب ترین درجه حرا رت برای تکثیر زنبورهای تریکوگراما 27 – 25 درجه سانتی گراد و 80 – 70 درصد رطوبت نسبی است.